موانع قبولی یا كمال نماز

به نام خدا

با توجه به آیات و روایات وارده از پیامبر گرامی اسلام و ائمه علیهم السلام ، بهترین وسیله برای تقرب به خدا نماز می باشد.

نماز است که می تواند انسانها را به اوج کمال برساند.

مرحوم علامه طباطبایی از استاد خود ایت الله قاضی(ره) آن عالم بزرگواری که نقل است از اول اسلام تا بحال عارفی به جامعیت ایشان وجود نداشته است، نقل می کنند که می فرمود: اگر کسی نماز واجبش را اول وقت بخواند و به مقامات عالیه نرسد مرا لعن کند.

خیلی از  افراد  بدنبال درس اخلاق و استاد و گرفتن ذکر و دستورالعمل های عرفانی  هستند، و بوسیله اینها می خواهند به خدا  برسند در حالی که بهترین ابزار برای به خدا رسیدن همین نماز است که ما از آن غافل هستیم.

در این بخش میخواهیم موانعى را بررسی کنیم كه در قبولى یا كمال نماز دخیل میباشند. لکن به جهت اهمیت موضوع و محدودیت مقاله، موانع اصلى را به تفصیل در اینجا بیان می نمائیم.

با سیر اجمالى در آیات و روایات چنین بدست مى آید كه این موانع دو دسته اند و میتوان آنها را به دو قسمت كاملاً جداگانه تقسیم بندى نمود. یك قسم از آنها جزء موانع درونى میباشند كه در حال اقامه نماز باید بدان توجه داشت و سعى در رفع آن نمود و قسم دیگر موانع بیرونى هستند كه به عملكرد و رفتار نمازگزار بر میگردد.

قسم اوّل كه عبارت بود از عدم حضورقلب، اكتفا به ظاهر نماز، سبك شمردن نماز و  مداومت نکردن در نماز، که اکثراً آشنایی اجمالی با این موانع دارند، امّا بخش دیگر آن كه موانع بیرونى  بوده و بسیار حائز اهمیت اند  ، در این فصل به آنها پرداخته و سعى مى شود  توضیحاتى را در ذیل هر كدام، بیان نمائیم.

 مهمترین موانع بیرونى عبارتند از:

1 ـ شرب خمر

نوشیدن شراب و هر ماده اى كه زوال عقل را در پى داشته باشد و یا انسان را از حالت تعادل خارج نماید موجب نقص عبادات و عدم قبولى نماز مى شود.

خداوند در چند جاى قرآن كریم انسانهاى مست را از نماز خواندن نهى فرموده است. در سوره مباركه نساء آیه 43 فرموده: یا ایها الذین آمنوا لاتقربوا الصلاه و انتم سكارى. «اى كسانى كه ایمان آورده اید در حالیكه مست هستید به نماز نزدیك نشوید».

یعنى فرد مست نمازش مقبول حق نبوده و داراى اثر نیست چونكه او نمى داند در حال نماز چه مى گوید و با چه كسى در حال راز و نیاز است.

 بنابر این انسان شراب خوار، اگر اهل نماز هم باشد نباید مترصد این باشد كه آثار نماز در زندگیش ظاهر گردد.

2 ـ خوددارى از بول در حال نماز

از جمله عواملى كه موجب عدم كمال نماز است و باعث مىشود كه نماز در روح نمازگزار اثر نبخشیده و تأثیر تكاملى نداشته باشد خوددارى از بول و باد معده است. چنانچه در رساله هاى عملیه مراجع تقلید آن را از مكروهات در نماز دانسته اند یعنى بهتر است كه در این حالت فرد قیام به نماز نكند.

در روایتى از امام صادق(علیه السلام) وارد شده است كه فرموده اند: لا صلاةَ لحاقِن وَلا حاقب. «كسى كه در حال خوددارى از بول یا باد معده نماز بخواند نمازش كامل نیست»(1).

البته این شاید بدان جهت باشد كه شخص نمازگزار در چنین حالتى فاقد تمركز حواس بوده و به فكر نمازش نیست. كسى كه در حال عمل عبادى توجه بدان نداشته باشد و نداند كه مشغول چه كارى مى باشد مسلّم است كه آثار و نتایج آن را نیز نخواهد دید.

3 ـ پرخورى باعث كسالت از اقامه نماز است

پرخوردن مضرات بسیارى در پى دارد كه یكى از آنها، زیان به عبادت و نماز است. كسى كه با شكم پر قیام به نماز نماید از نمازش چندان بهرهاى نمى برد و نمازش به او سودى نمى بخشد چون بدون نشاط و شادابى بلكه با كسالت و بى حالى به خداوند توجه كرده است و چنین شخصى از عبادتش چندان طرْفى نبندد و به عمق و حقیقت عبادت نرسد به همین خاطر او را در ملكوت آسمانها راهى نیست چنانچه ابن عباس از پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) روایت كرد كه فرمودند: لایدْخُل ملكوت السماءِ مَنْ مَلاء بَطنُهُ. «كسى كه شكمش پر باشد وارد ملكوت آسمان نشود»(2).

حكیمى گفته است كه علم و حكمت را در گرسنگى نهاده اند و جهل و معصیت را در سیرى و انسانهاى مۆمن در دین و دنیا سودمندتر از گرسنگى ندیده اند و طالب آخرت را چیزى زیانكارتر از پرخوردن نباشد.

ابوطالب مكى گوید: مَثَل شكم مَثَل طبل است آواز آن به این خوش است كه سبك و تنگ و تهى است پس چون شكم خالى باشد تلاوت خوشتر و قیام براى خدا طولانى تر و خواب اندك باشد.

ظاهراً روایت از معصوم است كه فرموده اند: اوّل بدعتى كه پس از پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) گذاشته شد سیرى بود و چون شكم مردمان سیر شد نفس آنها سركشى كرده و به سوى دنیا متمایل شد(3).

در كم خورى منافعى نهفته است كه در پرخورى هیچ یك از آن منافع وجود ندارد. دورى از خداوند، كسالت در عبادت، مردن دل، قساوت قلب، پلیدى باطن و بیمارى جسم همه از آثار زیانبار پرخورى است كه بر هر عاقل و عالمى شایسته است از آن بپرهیزد تا این همه ضرر و زیان را متوجه خود نسازد.

 از رسولخاتم(صلى الله علیه وآله وسلم) روایت است كه: الفكر نصفُ العبادةِ وقلّةُ الطعامِ هِىَ العبادةُ. «تفكر نصف عبادت است و كم خورى عبادت است»(4).

و كلام گهر بار على(علیه السلام) این است كه: «از پرخورى دورى كنید كه موجب قساوت قلب و باعث كسالت از اقامه نماز و سبب تباهى بدن است»(5). و مى دانیم كه نماز با كسالت نماز منافقان است نه مۆمنان(6).

4 ـ ریا و خودنمایى در نماز

قبلاً به این نكته اشاره شد كه شرط كمال و صحت نماز، حضور قلب و اخلاص است و آن كس كه شائبه ریا در نمازش باشد، نماز او مقبول حق قرار نمى گیرد.

چون اقامه چنین نمازى براى خدا نخواهد بود و هر عملى كه اغراض و اهداف غیر الهى در آن باشد در راستاى همان هدف پذیرفته است.

 امّا نزد بارگاه الهى پذیرشى براى آن نیست در حدیث از امام صادق(علیه السلام) رسیده است كه فرمودند:«چون روز قیامت فرارسد بندهاى را مى آورند كه اهل نماز بوده و خود نیز چنین ادعا مىكند به وى مى گویند: تو بدان جهت نمازگزاردى كه تو را مدح و ستایش كنند پس به ملائكه دستور مى رسد او را به سوى آتش ببرند»

چون نماز فرمان الهى است و نشانه ستایش عبد به معبود مى باشد اگر براى غیر خالق و معبود اقامه گردد خود نوعى شرك نیز محسوب مى شود چون عملى كه باید براى خدا انجام گیرد در غایت و هدف آن غیر خدا هم دخیل بوده است.

و حتى اگر غیر خدا نبود آن عمل انجام نمى گرفت و به همین خاطر نمازگزارى كه نمازش را براى نشان دادن خود به مردم و یا ستایش و مدح دیگران اقامه نماید مشرك تلقى شده است.

 چنانچه پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) فرمودهاند: مَنْ صلّى صلاةً یُرائى بها فَقَدْ اَشْرك. «كسى كه براى خود نمایى نماز بخواند مشرك است»(7).

پی نوشت ها :

1ـ المحجة البیضاء، ج1 ص254.

2 ـ احیاء العلوم، ج3 ص171.

3 ـ احیاء العلوم، ج3 ص171.

4 ـ احیاء العلوم، ج3 ص171.

5 ـ غرر الحكم، ص80.

6 ـ سوره مباركه نساء، آیه 142. و سوره مباركه توبه، آیه 54.

7 ـ بحار الانوار، ج 67، ص 222

منابع:

این مقاله برگرفته از سایت اندیشه قم می باشد.